انگشت مكيدن و استفاده از پستانک در کودکان

عمل مكيدن يك رفتار فطري بوده و حتي از دوران جنيني در داخل شكم مادر (هفته 29 به بعد) شروع مي‌شود و نه تنها نقش تغذيه‌اي دارد بلكه باعث آرامش و لذت در كودك مي‌شود و هرگاه كودك خسته يا ناراحت يا كسل (و يا تحت هر نوع استرسي از جمله اضطراب جدايي) باشد و مادر در دسترس نباشد، پناه به مكيدن انگشت يا پستانك (يا وسايل ديگر) مي‌برد.

همچنانكه بارها ذكر شد، سال اول تولد، مرحله برقراري پيوند احساسي عاطفي كودك با مادر و ايجاد حس اعتماد و امنيت در كودك است و اين فقط زماني رخ خواهد داد كه تمامي نيازهاي كودك (حتي توجه كردن به او، در آغوش گرفتن و با پستان شيردادن) بي‌درنگ و بطور ثابت (توسط يك نفر و آن هم فقط مادر) برآورده شود (البته فقط يك مورد استثناء دارد و آن هم براي ايجاد تنظيم خواب شيرخوار در 4 تا 6 ماهگي است كه مي‌توان اجازه داد كودك براي يكي دو شب و آنهم براي مدت حداكثر 5 تا 10 دقيقه گريه كند). در چنين كودكاني معمولاً عادت مكيدن پستانك با انگشت بسيار كم است (شيوع آن در برخي قبايل آفريقايي كه شيرخوار تقريباً هميشه چسبيده به مادر است كمتر از 1% است كه در مقايسه با 70 تا 90% در جوامع غربي تقريباً هيچ است).

نكته: شيردادن با پستان و ارتباط فيزيكي مادر با شيرخوار (بوي مادر براي شيرخوار و بالعكس، تماس فيزيكي، صداي ضربان قلب مادر و صدايي كه شيرخوار در زمان شيرخوردن ايجاد مي‌كند، تماس چشمي بين آنها و …) باعث ترشح چشمگير مواد شيميايي در مغز (خصوصاً اكسي‌توسين و سروتونين) هم در مادر و هم در شيرخوار مي‌شود و اين مواد باعث ايجاد احساس رضايت خاطر، لذت، تعلق و آرامش در هر دو مي‌شوند.

توجه: به مادراني كه مجبور به تغذيه كودك خود با شيشه شير هستند، توصيه مي‌شود تمامي تمهيدات لازم براي به حداكثر رساندن ارتباط احساسي عاطفي و فيزيكي با كودك خود در زمان شيردادن را به عمل آورند (تماس و ارتباط پوستي، چشمي، صوتي و …)

آيا انگشت مكيدن يا دهان كردن و استفاده از پستانك عوارض و اثرات بدي دارد؟

متاسفانه بدليل شرايط تقريباً اجتناب‌ناپذير، استفاده از پستانك و نيز مكيدن انگشت مسئله شايعي است ولي خوشبختانه اكثر كودكان تا 2 سالگي اين عادت را رها خواهند كرد. اما در درصدي از كودكان اين مسئله تا سنين بعدي نيز ادامه مي‌يابد. اگر اين عمل غيرفعال باشد، يعني فقط انگشت يا پستانك را در دهان نگه دارد و مكيدن صورت نگيرد حتي ادامه آن تا سنين 5/4 سالگي مشكل و عوارض چنداني بوجود نمي‌آورد اما در ساير موارد مي‌تواند باعث تغيير شكل غيرعادي فك (خصوصاً سقف دهان) و پس از درآمدن دندانهاي دائمي جلو (پس از 4 تا 5 سالگي) باعث تغيير نظم و شكل آنها شود (جداي از مسئله بهداشتي و افزايش احتمال بروز برخي از عفونتها).

نكته: گذاشتن پستانك يا انگشت به دهان براي مدت كوتاهي (تا چند بار در روز) اگر مكيدن در كار نباشد حتي تا بزرگسالي نيز عوارضي نخواهد داشت.

درايت و راه‌حل

• اين عمل يك نوع واكنش جبراني براي كاهش استرس و اضطراب و يا ايجاد آرامش در كودك است.
  تمامي عواملي را كه باعث استرس و اضطراب در كودك مي‌شوند تا حدامكان برطرف كنيد (اضطراب جدايي، خستگي، گرسنگي، احساس تنهايي، بي‌حوصلگي، توجه كافي به كودك و …)
• به كودك توضيح و نشان دهيد كه اين عمل مي‌تواند باعث بد شكل شدن دندانها و فك او شود.
• او را سرزنش يا تحقير نكنيد (اينكار نه تنها باعث صدمه شخصيتي مي‌شود بلكه باعث تشديد اين رفتار خواهد شد).
• از آويزان كردن پستانك به گردن كودك خودداري كنيد.
• بهتر است پستانك دور از دسترس باشد تا هر زماني كه احساس نياز به آن كرد از شما طلب كند.
• در مواقعي كه اقدام به اين كار نمي‌كند، او را تحسين و حتي پاداش دهيد.
• بودن با دوستان هم سن و سال كه اين عادت را ندارند مي‌تواند در كاهش آن بسيار كمك كننده باشد.
• با موافقت كودك برخي محدوديت‌هاي زماني و مكاني براي اين عمل قايل شويد (مثلاً مجاز است در موقع مشاهده تلويزيون، داخل ماشين و موقع خواب اين كار را انجام دهد) و در صورت تخطي از آنها فقط به او يادآوري كنيد (نه تنبيه نه سرزنش).
• با موافقت كودك (دادن برخي امتيازها و تشويق) از لاك ناخن يا مواد تلخ بي‌خطري كه براي همين منظور تهيه شده‌اند، كمك بگيريد.
  این مقاله برگرفته شده از کتاب: پرورش،تربیت و مراقبت از کودکان و نوجوانان 2 تا 5 سالگی