مسئله ناخن جویدن در کودکان

تنش های روحی روانی و فیزیکی تقریبا جزء لاینفک زندگی روزمره است و کمتر کسی است که روزانه با آن دست به گریبان نشود. کودکان نیز از این امر مستثنی نیستند. ممکن است پرسیده شود مگر کودکان هم استرس و نگرانی دارند. آنها که در ناز و نعمت زندگی می کنند و کارشان فقط خوردن، بازی کردن و خوابیدن است. بلی، حتی بیشتر از بالغین، اما رنگ و بوی استرس آنها متفاوت از بالغین است. آنها هر لحظه از زندگیشان نوعی چالش و استرس است: استرس و چالش با دنیای ناشناخته، استرس یادگیری، استرس ارتباط برقرار کردن ، استرس جدایی و تنهایی و صدها استرس دیگر.

اما استرس چه ربطی با ناخن جویدن دارد؟. بی ربط هم نیست. ما انسانهای بالغ در برابر تخفیف تنشها و ناهنجاریها، واکنشهای متفاوتی از خود نشان میدهیم: ممکن است قدم بزنیم، تمدد اعصاب کنیم، به تماشای چیزی بنشینیم، بخوریم، خوابمان کم یا زیاد شود، با دیگران بد رفتاری کنیم، و یا بدتر اینکه دست به اعمال خویشتن آزاری بزنیم ( استعمال دخانیات و …). اما کودکان تنها سلاحشان مادر ، پدر و دست و دهانشان است. همانطور که قبلا ذکر شد، مکیدن انگشت (مرحله دهانی تکامل) یکی از راههای تسکین و آرامش در کودک است و زمانی که کودک دندان درمی آورد و قدرت جویدن در او پیدا میشود ممکن است این روند به ناخن جویدن تبدیل شود. در واقع رفتارهایی همچون مکیدن انگشت ، ناخن جویدن، انگشت داخل دماغ کردن، دندان بهم ساییدن، وول خوردن و تیکهای عصبی همگی در یک گروه تحت عنوان عادتهای عصبی (Nervous Habits) طبقه بندی میشوند که از میان آنها ناخن (ویا پوست اطراف ناخن) جویدن از همه شایعتر است. البته بایستی متذکر شد که مسئله یادگیری (مشاهده والدین و دیگران) و ارث در این رابطه نیز بی تاثیر نیستند.

در یک مطالعه توسط دکتر احمد غنی زاده و همکارانش در بخش روانپزشکی کودکان بیمارستان نمازی شیراز در سال 1386 بر روی کودکان ارجاع داده شده حدود 14درصد آنها دچار مشکل ناخن جویدن بودند و در حدود دوسوم این کودکان بطور همزمان دچار اختلالات روحی روانی دیگری نیز بودند که در راس آنها کمبود توجه و تمرکز و بیش فعالیتی، رفتارهای پرخاشگرانه، اضطراب جدایی، شب ادراری، تیک، و وسواس قرار داشتند. نکته جالب دیگر در این تحقیق شیوع بالای اختلالات روحی روانی در والدین این کودکان بود (دو سوم آنها و از همه شایعتر افسردگی).

ناخن جویدن معمولا بعد از سنین 3 سالگی شروع میشود و شیوع آن در جوامع مختلف کمی متفاوت است، ولی بطور میانگین یک چهارم کودکان پیش دبستانی، یک سوم کودکان دبستانی و نیمی از نوجوانان برای مدتی (از 6 ماه تا 15 سال) دچار ناخن جویدن میشوند. اما خوشبختانه این رفتار با گذشت زمان کاهش می یابد. بطوریکه فقط 10 درصد این کودکان در دوران بلوغ همچنان دچار این مشکل خواهند بود.

شدت ناخن جویدن معمولا خفیف است اما در برخی از کودکان ممکن است شدید باشد و منجر به عوارضی همچون بد شکل شدن ناخنها و انگشتان، عفونتهای ناخن ، و حتی تغییر شکل دندانها و بیماریهای لثه شود.

توجه: عادتهای عصبی (از جمله ناخن جویدن) به صورت ناخودآگاهانه رخ میدهند و نه از روی خواسته و عمد.

درایت و راه حل های ناخن جویدن

خوشبختانه با درایت و حوصله میتوان با این مشکل مواجه و تا حدی کودک را کمک کرد تا بر این نوع رفتارها بمرور زمان فائق آید:

• عامل برانگیزاننده را مشخص کنید: اولین قدم شناخت علت یا علل برانگیزاننده این رفتار است. آیا کودک در زمان یا مکان یا موقعیت خاصی دست به این کار میزند؟ آیا تغییر جدیدی در زندگی او رخ داده است؟ (جابجایی، فرزند جدید، رفتن به مهد، نزاع یا مرگ در خانواده و…. ). در کودکان سنین دبستانی به بالا اغلب میتوان در یک موقعیت و شرایط ایده ال با یک نشست و گفتگوی دوستانه علت آن را شناخت. اما اگر کودک تمایلی به صحبت کردن در مورد آن نشان نمیدهد از این کار خودداری کنید.
• سرزنش و توبیخ نکنید: این گونه رفتارها نوعی عادت و ناخودآگاه است و بدترین کار ممکن، سرزنش ، تمسخر و بدتر از آن تنبیه کردن است. واقعا از این کار خودداری کنید (آیا در زمانهای خاصی، مثلا صحبت کردن، تماشای چیزی ، خواندن ، و … بطورناخودآگاه رفتار خاصی از شما سر نمیزند؟ وررفتن با سیم تلفن، تخمه شکستن، وررفتن با موها، خاراندن، مالیدن دماغ، سیگار کشیدن و … چطور؟؟؟؟). چنین کاری نه تنها باعث رفع مسئله نمیشود بلکه باعث تشدید این رفتار و بروز مشکلات روحی روانی بیشتری میشود. همچنین تا زمانیکه کودک خود آمادگی و رغبت آن را ندارد ، او را بزور متوقف نکنید. تنها کار مثبتی که میتوانید انجام دهید رعایت نظافت و بهداشت ناخنهایش است.
• در صورت ابراز تمایل برای قطع این رفتار او را کمک کنید: هر گاه کودک به هر دلیلی (خصوصا تمسخر توسط هم سن و سالانش) تمایل به قطع این عادت داشت، ضمن ابراز مهر و محبت بی قید و شرط تان (حتی با اینکه ناخنهایش بد شکل شده باشند) آماده کمک کردن به او شوید.
• با هم برنامه بریزید: به کمک فرزندتان یک برنامه ترک عادت بگذارید:

– اولین قدم آگاه کردن کودک در زمان بروز این رفتار است و بهترین روش برای این منظور گذاشتن رمزی بین خودتان است. مثلا بیان یک کلمه رمز (نظیر آفتاب)، یا حرکتی (مثلا مالیدن بازویتان). بهتر است رمز ساده و ثابت باشد.

– جایگزین مناسبی برای این رفتار در نظر بگیرید. همراه داشتن یک یا دو گوی سنگی یا چوبی به اندازه توپ تخم مرغی ( و یا هر وسیله دیگری که کودک علاقه نشان میدهد) و وررفتن با آنها در مواقع برانگیزاننده (مثلا موقع تماشای تلویزیون ، یا مطالعه و…) میتواند بسیار کمک کننده باشد.

– جایزه بگذارید. برای هر روزی که کودک از این عمل خودداری کرد یک امتیاز یا جایزه اختصاص دهید (در ابتدا هر روز یک جایزه یا امتیاز و پس از یک هفته هر یک هفته و سپس هر ماه برای چند ماه ). در سنین پایین بهتر است جایزه چندان مادی نباشد.

– در موارد شدید و در صورت توافق فرزندتان، میتوانید از مالیدن ماده تلخ بیخطری بر روی انگشتانش استفاده کنید.

– تا حد توانتان استرسهای حاکم برخانواده و او را به حداقل برسانید.
این مقاله برگرفته شده از کتاب: پرورش،تربیت و مراقبت از کودکان و نوجوانان 2 تا 5 سالگی